Data:
12/07/2003 18.12.26
 rispondi
al msg
 nuovo
msg
 cerca nel forum
 torna
all'indice |
Caro Bukowski, avrei bisogno della traduzione di L. Rusca del capitolo I "Dissertatio Favorini philosophi adversus eos, qui Chaldaei appellantur
et ex coetu motibusque siderum et stellarum fata hominum dicturos pollicentur"del libro XIV delle Notti Attiche di Aulo Gellio.
Liber XIV
I. Dissertatio Favorini philosophi adversus eos, qui Chaldaei appellantur
et ex coetu motibusque siderum et stellarum fata hominum dicturos
pollicentur.
I. Adversum istos, qui sese Chaldaeos seu genethliacos appellant ac de
motu deque positu stellarum dicere posse, quae futura sunt, profitentur,
audivimus quondam Favorinum philosophum Romae Graece disserentem egregia
atque inlustri oratione;
II. exercendine aut ostentandi gratia ingenii, an quod ita serio
iudicatoque existimaret, non habeo dicere. Capita autem locorum
argumentorumque, quibus usus est, quod eius meminisse potui, egressus ibi
ex auditione propere adnotavi, eaque fuerunt ad hanc ferme sententiam:
disciplinam istam Chaldaeorum tantae vetustatis non esse, quantae videri
volunt, neque eos principes eius auctoresque esse, quos ipsi ferant, sed
id praestigiarum atque offuciarum genus commentos esse homines
aeruscatores et cibum quaestumque ex mendaciis captantes.
III. Atque eos, quoniam viderent terrena quaedam inter homines sita
caelestium rerum sensu atque ductu moveri, quale est, quod oceanus quasi
lunae comes cum ea simul senescit adolescitque, hinc videlicet sibi
argumentum ad persuadendum paravisse, ut crederemus omnia rerum humanarum
et parva et maxima tamquam stellis atque sideribus evincta duci et regi.
IV. Esse autem nimis quam ineptum absurdumque, ut, quoniam aestus oceani
cum lunae curriculo congruit, negotium quoque alicuius, quod ei forte de
aquae ductu cum rivalibus aut de communi pariete cum vicino apud iudicem
est, ut existimemus id negotium quasi habena quadam de caelo vinctum
gubernari.
V. Quod etsi vi et ratione quapiam divina fieri potest, nequaquam id tamen
censebat in tam brevi exiguoque vitae spatio quantovis hominis ingenio
conprehendi posse et percipi, set coniectari pauca quaedam, ut verbo
ipsius utar, pachymeresteron nullo scientiae fundo concepta, sed fusa et
vaga et arbitraria, qualis longinqua oculorum acies est per intervalla
media caligantium;
VI. tolli enim, quod maxime inter deos atque homines differt, si homines
quoque res omnis post futuras praenoscerent.
VII. Ipsam deinde siderum stellarumque observationem, quam esse originem
scientiae suae praedicarent, haudquaquam putabat liquide consistere.
VIII. "Nam si principes Chaldaei, qui in patentibus campis colebant,
stellarum motus et vias et discessiones et coetus intuentes, quid ex his
efficeretur, observaverunt, procedat" inquit "haec sane disciplina, set
sub ea modo inclinatione caeli, sub qua tunc Chaldaei fuerunt; non enim
potest" inquit "ratio Chaldaeorum observationis manere, si quis ea uti
velit sub diversis caeli regionibus. Nam quanta" inquit "partium
circulorumque caeli ex devergentia et convexionibus mundi varietas sit,
quis non videt?
IX. Eaedem igitur stellae, per quas omnia divina humanaque fieri
contendunt, sicuti non usquequaque pruinas aut calores cient, sed mutant
et variant tempestatesque eodem in tempore alibi placidas, alibi violentas
movent, cur non eventa quoque rerum ac negotiorum alia efficiunt in
Chaldaeis, alia in Gaetulis, alia aput Danuvium, alia aput Nilum?
X. Per autem" inquit "inconsequens ipsum quidem corpus et habitum tam
profundi aeris sub alio atque atio caeli curvamine non eundem manere, in
hominum autem negotiis stellas istas opinari idem semper ostendere, si eas
ex quacumque terra conspexeris".
XI. Praeterea mirabatur id cuiquam pro percepto liquere stellas istas,
quas a Chaldaeis et Babyloniis sive Aegyptiis observatas ferunt, quas
multi "erraticas", Nigidius "errones" vocat, non esse plures quam volgo
dicerentur;
XII. posse enim fieri existimabat, ut et alii quidam planetes pari
potestate essent, sine quibus recta atque perpetua observatio perfici non
quiret, neque eos tamen cernere homines possent propter exsuperantiam vel
splendoris vel altitudinis.
XIII. "Nam et quaedam" inquit "sidera e quibusdam terris conspiciuntur
earumque terrarum hominibus nota sunt; sed eadem ipsa ex alia omni terra
non videntur et sunt aliis omnino ignarissima.
XIV. Atque uti demus" inquit "et has tantummodo stellas et ex una parte
terrae observari debuisse, quae tandem finis observationis istius fuit et
quae tempora satis esse visa sunt ad percipiendum, quid praemonstraret aut
coetus stellarum aut circuitus aut transitus?
XV. Nam si isto modo coepta fieri observatio est, ut animadverteretur, quo
habitu quaque forma quaque positura stellarum aliquis nasceretur, tum
deinceps ab ineunte vita fortuna eius et mores et ingenium et
circumstantia rerum negotiorumque et ad postremum finis etiam vitae
spectaretur eaque omnia, ut usu venerant, litteris mandarentur ac postea
longis temporibus, cum ipsae illae eodem in loco eodemque habitu forent,
eadem ceteris quoque eventura existimarentur, qui eodem illo tempore nati
fuissent;
XVI. si isto" inquit "modo observari coeptum et ex ea observatione
conposita quaedam disciplina est, nullo id pacto potest procedere.
XVII. Dicant enim, quot tandem annis vel potius quot saeculis orbis hic
observationis perfici quiverit".
XVIII. Constare quippe inter astrologos dicebat stellas istas, quas
erraticas dicerent, quae esse omnium rerum fatales viderentur, infinito
prope et innumerabili numero annorum ad eundem locum cum eodem habitu
simul omnes, unde profectae sunt, redire ut neque ullus observationis
tenor neque memoriae, neque ulla effigies litterarum tanto aevo potuerint
edurare.
XIX. Atque illud etiam, cuimodi esset, considerandum putabat, quod aliud
stellarum agmen foret, quo primum tempore conciperetur homo in utero
matris, aliud postea, cum in decem mensibus proximis in lucem ederetur,
quaerebatque, qui conveniret diversam super eodem fieri demonstrationem,
si, ut ipsi putarent, alius atque alius earundem stellarum situs atque
ductus alias atque alias fortunas daret.
XX. Sed et nuptiarum tempore, ex quibus liberi quaererentur, atque ipso
etiam illo maris ac feminae coitu iam declarari oportere dicebat certo
quodam et necessario stellarum ordine, quales qualique fortuna homines
gignerentur, ac multo etiam ante, cum pater ipse atque mater nascerentur,
ex eorum genitura debuisse iam tunc prospici, quinam olim futuri essent,
quos hi creaturi forent, et supra longe atque longe per infinitum, ut, si
disciplina ista fundamento aliquo veritatis nixa est, centesimo usque
abhinc saeculo vel magis primo caeli atque mundi exordio atque inde iam
deinceps continua significatione, quotiens generis auctores eiusdem
hominis nascerentur, stellae istae praemonstrare debuerint, qualis
qualique fato futurus sit, quisquis hodie natus est.
XXI. "Quo autem" inquit "pacto credi potest uniuscuiusque stellarum formae
et positionis sortem atque fortunam uni omnino homini certam destinatamque
esse eamque formam post longissima saeculorum spatia restitui, si vitae
fortunarumque eiusdem hominis indicia in tam brevibus intervallis per
singulos maiorum cius gradus perque infinitum successionum ordinem tam
saepe ac tam multipliciter eadem ipsa non eadem stellarum facie
denotantur?
XXII. Quod si id fieri potest eaque diversitas atque varietas admittitur
per omnis antiquitatis gradus ad significanda eorum hominum, qui post
nascentur, exordia, imparilitas haec turbat observationem, omnisque ratio
disciplinae confunditur".
XXIII. Iam vero id minime ferundum censebat, quod non modo casus et
eventa, quae evenirent extrinsecus, sed consilia quoque ipsa hominum et
arbitria et varias voluntates adpetitionesque et declinationes et
fortuitos repentinosque in levissimis rebus animorum impetus recessusque
moveri agitarique desuper e caelo putarent: tamquam quod forte ire in
balneas volueris ac deinde nolueris atque id rursum volueris, non ex
aliqua dispari variaque animi agitatione, sed ex necessaria quadam
errantium siderum reciprocatione contigerit, ut plane homines non, quod
dicitur, logika zoa, sed ludicra et ridenda quaedam neurospasta esse
videantur, si nihil sua sponte, nihil arbitratu suo faciunt, sed
ducentibus stellis et aurigantibus.
XXIV. "Ac si" inquit "potuisse praedici adfirmant, Pyrrusne rex an Manius
Curius proelio victurus esset, cur tandem non de alea quoque ac de
calculis et alveolo audent dicere, quisnam ibi ludentium vincat? an
videlicet magna sciunt, parva nesciunt, et minora maioribus inperceptiora
sunt?
XXV. Sed si magnitudines rerum sibi vindicant magisque esse perspicuas et
facilius comprehendi posse dicunt, volo" inquit "mihi respondeant, quid in
hac totius mundi contemplatione prae tantis naturae operibus in tam parvis
atque brevibus negotiis fortunisque hominum magnum putent? atque id velim
etiam," inquit "ut respondeant:
XXVI. si tam parvum atque rapidum est momentum temporis, in quo homo
nascens fatum accipit, ut in eodem illo puncto sub eodem circulo caeli
plures simul ad eandem competentiam nasci non queant, et si idcirco gemini
quoque non eadem vitae sorte sunt, quoniam non eodem temporis puncto editi
sunt, peto" inquit "respondeant, cursum illum temporis transvolantis, qui
vix cogitatione animi conprehendi potest, quonam pacto aut consulto
adsequi queant aut ipsi perspicere et reprehendere, cum in tam praecipiti
dierum noctiumque vertigine minima momenta ingentes facere dicant
mutationes?"
XXVII. Ad postremum autem ecquid esset, quod adversum hoc dici posset,
requirebat, quod homines utriusque sexus, omnium aetatum, diversis
stellarum motibus in vitam editi, regionibus, sub quibus geniti sunt,
longe distantibus, omnes tamen isti aut hiantibus terris aut labentibus
tectis aut oppidorum expugnationibus aut eadem in navi fluctu obruti eodem
genere mortis eodemque ictu temporis universi simul interirent.
XXVIII. "Quod scilicet" inquit "numquam eveniret, si momenta nascendi
singulis adtributa suas unumquidque leges haberent.
XXIX. Quod si quaedam" inquit "in hominum morte atque vita etiam diversis
temporibus editorum per stellarum pares quosdam postea conventus paria
nonnulla et consimilia posse dicunt optingere, cur non aliquando possint
omnia quoque paria usu venire, ut existant per huiuscemodi stellarum
concursiones et similitudines Socratae simul et Antisthenae et Platones
multi genere, forma, ingenio, moribus, vita omni et morte pari? quod
nequaquam" inquit "prorsus fieri potest.
XXX. Non igitur hac causa probe uti queunt adversum hominum impares ortus,
interitus pares".
XXXI. Illud autem condonare se his dicebat, quod non id quoque requireret,
si vitae mortisque hominum rerumque humanarum omnium tempus et ratio et
causa in caelo et apud stellas foret, quid de muscis aut vermiculis aut
echinis, multis aliis minutissimis terra marique animantibus dicerent? an
istaec quoque isdem, quibus homines, legibus nascerentur isdemque itidem
exstinguerentur? ut aut ranunculis quoque et culicibus nascendi fata sint
de caelestium siderum motibus adtributa aut, si id non putarent, nulla
ratio videretur, cur ea siderum vis in hominibus valeret, deficeret in
ceteris.
XXXII. Haec nos sicca et incondita et propemodum ieiuna oratione
adtingimus. Set Favorinus, ut hominis ingenium fuit utque est Graecae
facundiae copia simul et venustas, latius ea et amoenius et splendidius et
profluentius exsequebatur atque identidem commonebat, ut caveremus, ne qua
nobis isti sycophantae ad faciendam fidem inreperent, quod viderentur
quaedam interdum vera effutire aut spargere.
XXXIII. "Non enim comprehensa" inquit "neque definita neque percepta
dicunt, sed lubrica atque ambagiosa coniectatione nitentes inter falsa
atque vera pedetemptim quasi per tenebras ingredientes eunt et aut multa
temptando incidunt repente inprudentes in veritatem aut ipsorum, qui eos
consulunt, multa credulitate ducente perveniunt callide ad ea, quae vera
sunt, et idcirco videntur in praeteritis rebus quam in futuris veritatem
facilius imitari. Ista tamen omnia, quae aut temere aut astute vera
dicunt, prae ceteris," inquit "quae mentiuntur, pars ea non sit
millesima".
XXXIV. Praeter haec autem, quae dicentem Favorinum audivimus, multa etiam
memini poetarum veterum testimonia, quibus huiuscemodi ambages fallaciosae
confutantur. Ex quibus est Pacuvianum illud:
nam si, quae eventura sunt, provideant, aequiperent Iovi,
item Accianum illud:
"nil" inquit "credo auguribus, qui aures verbis divitant
alienas, suas ut auro locupletent domus".
XXXV. Idem Favorinus deterrere volens ac depellere adulescentes a
genethliacis istis et quibusdam aliis id genus, qui prodigiosis artibus
futura omnia dicturos pollicentur, nullo pacto adeundos eos esse
consulendosque huiuscemodi argumentis concludebat:
XXXVI. "Aut adversa" inquit "eventura dicunt alit prospera. Si dicunt
prospera et fallunt, miser fies frustra exspectando; si adversa dicunt et
mentiuntur, miser fies frustra timendo; sin vera respondent eaque sunt non
prospera, iam inde ex animo miser fies, antequam e fato fias; si felicia
promittunt eaque eventura sunt, tum plane duo erunt incommoda: et
exspectatio te spei suspensum fatigabit, et futurum gaudii fructum spes
tibi iam praefloraverit. Nullo igitur pacto utendum est istiusmodi
hominibus res futuras praesagientibus".
Cordiali saluti
|
Cerca
STORIA E CIVILTA'
DIRITTO
ATTUALITA'
MAPPA DEL SITO
stampa
aggiungi
ai preferiti
imposta
come pagina iniziale
torna
su
HOMEPAGE
SEGNALA IL SITO
FAQ 
NEWSGROUP